W wyniku zmian wprowadzonych do ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 233 ze zm.) na podstawie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2015 r., poz. 978), od dnia 1 stycznia 2016 r. zmienia się zakres odpowiedzialności prokurenta za zobowiązania spółki.
W obecnym brzmieniu art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy – Prawo upadłościowe stanowi, iż do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości uprawniony jest każdy, kto ma prawo reprezentować osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, sam lub łącznie z innymi osobami. Natomiast od dnia 1 stycznia 2016 r. podmiotem uprawnionym do zgłoszenia wniosku w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, będzie „każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami”.
W konsekwencji stwierdzić należy, iż nowelizacja rozszerza krąg podmiotów uprawnionych do złożenia takiego wniosku o prokurentów, którzy – choć niewskazani wprost w przywołanym wyżej przepisie – zgodnie z art. 1091 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.), jako osoby prowadzące sprawy spółki i ją reprezentujące, mieszczą się w kręgu podmiotów, co do których wprowadzono powyższy obowiązek. Przywołany przepis stanowi bowiem, iż „prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa”. Wskazać w tym miejscu należy, iż „przedsiębiorstwo zostało tu ujęte w funkcjonalnym znaczeniu tego terminu”, natomiast pod pojęciem „czynności” należy rozumieć „czynność związaną w jakikolwiek sposób z prowadzeniem każdego przedsiębiorstwa, a nie tylko o czynność związaną z prowadzeniem przedsiębiorstwa konkretnego przedsiębiorcy” (J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz., wyd. 6, Warszawa 2014, Legalis).
Ponadto określony w ustawie zakres spraw, do których umocowany jest prokurent, wskazuje jego umocowanie do dokonywania czynności sądowych i materialnoprawnych – wobec czego może reprezentować przedsiębiorcę na zewnątrz, w tym przed wszystkimi sądami, organami państwowymi i samorządowymi (J. Strzebinczyk [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz., wyd. 6, Warszawa 2014, Legalis). Należy w konsekwencji stwierdzić, iż prokura obejmuje zarówno czynności związane z prowadzeniem spraw spółki, jak i reprezentowaniem jej na zewnątrz.
Wynikiem rozszerzenia kręgu podmiotów uprawnionych do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest zmiana w zakresie podmiotów odpowiedzialnych za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 21 ust. 2 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze w przypadku dłużnika będącego osobą prawną albo inną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia zaistnienia ku temu przesłanek spoczywa „na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami”. Wobec takiego brzmienia przytoczonego przepisu na dzień dzisiejszy obowiązek ten dotyczy członków zarządu spółki. W doktrynie i orzecznictwie ugruntował się bowiem pogląd, iż odpowiedzialność ta na gruncie obecnego stanu prawnego nie obejmuje prokurentów.
Natomiast wynikająca z uchwalenia ustawy – Prawo restrukturyzacyjne zmiana art. 21 ust. 2 ustawy – Prawo upadłościowe wskazuje na obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia zaistnienia ku temu przesłanek przez każdego, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami, w sytuacji, gdy dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną. W konsekwencji obowiązek ten – z przyczyn wskazanych powyżej – obejmie również prokurentów.
Przeciwny pogląd co do obowiązku prokurenta w przedmiocie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wyraził prof. P. Zimmerman, który stwierdził, iż „również po nowelizacji z 1.1.2016 r., podobnie jak w poprzednim stanie prawnym, do grona osób zobowiązanych do złożenia wniosku, nie należą prokurenci” (P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. wyd. 4, Warszawa 2016, Legalis).
Powyższy wniosek uzasadnia wprowadzeniem sformułowania “prawo do prowadzenia spraw dłużnika” obok „do jego reprezentowania”, przedzielając obydwa sformułowania spójnikiem „i” wskazującym na koniunkcję. Zgodnie z jego twierdzeniem członkowie zarządu mają prawo zarówno do prowadzenia spraw, jak i do reprezentacji, natomiast prokurenci jako uprawnieni do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, nie mają uprawnienia do reprezentowania spółki. W konsekwencji stwierdza, iż nie będzie spełniony wymóg łączny z wskazany w art. 20 ust. 2 pkt 2 i art. 21 ust. 2 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze.
Odwołując się jednak do rozważań odnoszących się do zakresu umocowania prokurenta, jak i do uzasadnienia do projektu ustawy prawo restrukturyzacyjne, nie sposób zgodzić się z takim poglądem. Wskazać bowiem należy, iż intencją ustawodawcy „zmiana art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. ma na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez prokurentów.” W uzasadnieniu wskazano, iż pomimo dominującego w literaturze poglądu o braku obowiązku zgłoszenia takiego wniosku po stronie prokurenta, kwestia ta nie jest traktowana jednolicie. Pewność prawa wymaga bowiem, „aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości. Odpowiednia zmiana została wprowadzona w art. 21 ust. 2 p.u.n.” (uzasadnienie projektu ustawy prawo restrukturyzacyjne, str. 67-68, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2824). Wynika z tego, iż wprowadzenie do art. 20 ust. 2 pkt 2 i art. 21 ust. 2 sformułowania „prawo do prowadzenia spraw dłużnika” obok „do jego reprezentowania” miało na celu wyeliminowanie niejednoznacznych, budzących wątpliwości przepisów ustawy i nałożenie na prokurentów odpowiedzialności za złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie niemalże równej członkom spółki, w stosunku do której zaistniały przesłanki ogłoszenia upadłości.
Co istotne, obowiązek określony w ust. 2 implikuje odpowiedzialność prokurentów, jako osób zobowiązanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie 30 dni od dnia wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości – chyba że nie ponoszą winy. Prokurenci będą mieli możliwość uwolnienia się od przedmiotowej odpowiedzialności, w szczególności jeżeli wykażą, że we wskazanym wyżej terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu (art. 21 ust. 3 ustawy – Prawo upadłościowe). W wyniku zmiany prokurenci, celem wykazania braku zawinienia w niezgłoszeniu wniosku w ustawowym terminie, zmuszeni będą stale monitorować sytuację finansową spółki.
Zgodnie z wprowadzonym ust. 5 do art. 21 ustawy – Prawo upadłościowe odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie zostanie również wyłączona w czasie prowadzenia egzekucji przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w sytuacji, gdy obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Na marginesie zauważyć należy, iż ustawa w zmienionym brzmieniu eliminuje wątpliwości co do wysokości szkody za niezgłoszenie wniosku w ustawowym terminie w przypadku dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika z tego tytułu. Art. 21 ust. 3a ustawy – Prawo upadłościowe wprowadza bowiem domniemanie, iż „szkoda, o której mowa w ust. 3, obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika.”
Podsumowując, w wyniku zmian ustawy – Prawo upadłościowe, które wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., istotnie zmieni się sytuacja prokurenta w podmiocie, w którym został powołany. Prokurenci zostaną uprawnieni bowiem do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a tym samym odpowiadać będą za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia takiego wniosku w ustawowym terminie.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 233 ze zm.),
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.),
- uzasadnienie projektu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2824.
