Długi mogą przydarzyć się każdemu, lecz nie każdy ma możliwość dokonania ich spłaty. Niewielu otrzymuje możliwość spłaty tylko części zadłużenia w zamian za darowanie mu pozostałej zaległości. Przedstawiona sytuacja często pojawia się w spółdzielniach mieszkaniowych, gdzie dłużnicy (czy to członkowie spółdzielni, właściciele lokali czy kontrahenci spółdzielni) popadli w długi i zamierzają spłacić większość zadłużenia jednorazowo, przy czym spółdzielnia zgadza się w zamian umorzyć część zadłużenia (najczęściej część odsetek) w celu zakończenia prowadzonych egzekucji. Jak w takiej sytuacji wygląda sprawa z punktu widzenia podatku dochodowego?
Umorzenie długu – czy powstaje obowiązek zapłaty podatku dochodowego?
Administracyjne pojęcie umorzenia długu jest tożsame z cywilnym pojecie zwolnienia z długu przez wierzyciela uregulowanego w art. 508 Kodeksu Cywilnego. Przedstawione zdarzenie mieścić się będzie w zakresie innych źródeł przychodu (art. 10 ust. 1 pkt. 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – dalej: „UoPIT”). W przypadku przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej ustawodawca wprost wskazuje, iż umorzone zobowiązania stanowią przychód dłużnika i podlegają opodatkowaniu (art. 14 ust. 2 pkt. 6 UoPIT).
W orzecznictwie dominuje pogląd, iż tego typu przysporzenie podlega pod pojęcie „nieodpłatne świadczenie” użyte w omawianych przepisach ustawy (por. wyrok NSA z dnia 27 listopada 2008 r., sygn. akt II FSK 1184/07).
Podstawą wyliczenia podatku będzie wartość umorzonego długu określona kwotowo.
Przykład: Dług wynosi 15.000 zł, w tym 5.000 zł odsetek. Wierzyciel umarza połowę kwoty odsetek czyli 2500 zł. Podstawą opodatkowania będzie kwota 2500 zł.
Prezentowane powyżej stanowisko jest od wielu lat niezmiennie podtrzymywane przez Izby Skarbowe jak i sądy (por. ITPB3/423-70/14/PST; IBPBII/1/415-497/10/BD; II FSK 1923/11 – Wyrok NSA z 2013-05-10).
Dlaczego mam zapłacić podatek, skoro nic nie uzyskuję (alias a ile z tego będę miał/a na koncie)?
Przedstawione zdarzenie należy rozumieć w następujący sposób:
Gdyby wierzyciel nie umorzył długu dłużnik musi dokonać przekazania część swojego majątku do wierzyciela (zapłaty pieniędzy) skutkiem czego wierzyciel uzyskuje przychód i jest zobowiązany do zapłaty podatku. Uszczupla swój majątek na rzecz wierzyciela.
Gdy wierzyciel umarza dług to dłużnik nie jest zobowiązany do przekazania części swojego majątku, a więc jest „bogatszy” o ten nieprzekazany majątek i to dłużnik uzyskuje przychód i jest zobowiązany do zapłaty podatku. Nie uszczupla swojego majątku mimo wcześniejszego obowiązku.
Zatem przychód powstaje, pytanie po czy jej stronie (wierzyciela czy dłużnika).
Dlaczego tak to uregulowano?
Przedstawiona regulacja powstała m.in. w celu niwelowania tzw. „szarej strefy” w której to formalnie dług stawał się nieściągalny i następnie rachowany przez wierzycieli jako koszt uzyskania przychodu. Jednocześnie dłużnik w celu zakończenia dalszych postępowań egzekucyjnych nieoficjalnie spłacał dług i zaspokajał wierzyciela. Skutkiem powyższego Skarb Państwa nie tylko tracił podatek z tytułu przychodu związanego z naliczonymi odsetkami, ale także z tytułu zwiększonych kosztów uzyskania przychodu.
Niestety, ustawodawca nie uwzględnił interesu uczciwych dłużników znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Bardzo często dłużnicy konsolidując swoje długi zapożyczają się na wiele lat w celu spłacenia obecnych długów nie będąc świadomymi, iż jeszcze przyjdzie im zapłacić podatek w niemałej wysokości. Natomiast umorzenie części długu przez wierzyciela stanowi ich jedyną możliwość wydostania się ze spirali zadłużenia (z uwagi na ograniczoną zdolność kredytową, czy brak możliwości zebrania pełnej kwoty zadłużenia).
Czy w zawsze konieczne będzie zapłacenie podatku?
Nie zawsze jest to konieczne. Przykładowo organ podatkowy może wydać decyzję zwalniającą od zapłaty podatku w całości lub w części. Przy czym decyzja organu podatkowego jest względna i zależy od jego jednostronnej oceny, a w konsekwencji nie mamy pewności czy dłużnik zostanie zwolniony od zapłaty podatku. Natomiast rozłożenie płatności na raty spowoduje naliczanie odsetek od jeszcze nie zapłaconych rat podatku.
Jednakże jest pewna okoliczność, która nie powoduje powstania obowiązku podatkowego mimo zmniejszenia zadłużenia przez wierzyciela. Zostanie ona szerzej omówiona w następnym wpisie. Gorąco zachęcam do śledzenia naszego bloga!
