Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2015 r. (sygn. akt P 45/12), orzekł, że art. 96 ust 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. 2015 poz. 128) (dalej Prawo bankowe) są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji. A tym samym uznał, że bankowy tytuł egzekucyjny jest niekonstytucyjny.
- Czym jest bankowy tytuł egzekucyjny?
Bankowy tytuł egzekucyjny, czyli w skrócie BTE to instrument wynikający z art. 96 ust. 1 Prawa bankowego. Na mocy wskazanego przepisu bank na podstawie ksiąg bankowych lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych (w praktyce najczęściej na podstawie umowy kredytowej) oraz po złożeniu przez klienta banku pisemnego oświadczeniu o poddaniu się egzekucji, mógł wystawić BTE, który zgodnie z art. 97 ust. 1 po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności mógł być podstawą do prowadzenia egzekucji.
Takie rozwiązanie bezdyskusyjnie faworyzowało bank, który sądownie dochodząc należności od dłużnika mógł posłużyć się znacznie łatwiejszą drogą z pominięciem postępowania rozpoznawczego. Sąd, który nadawał BTE klauzulę wykonalności miał na to zgodnie z art. 97 ust. 3 prawa bankowego trzy dni, a zakres jego rozpoznania ograniczał się do zbadania spełnienia przez bank-wystawcę jedynie przesłanek formalnych. W konsekwencji dłużnik-klient banku mógł zareagować dopiero, gdy wszczęte zostawało postępowanie egzekucyjne, ponieważ postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności nie jest doręczane dłużnikowi. Wówczas jedyną metodą obrony jest powództwo przeciwegzekucyjne (lub zażalenie na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności).
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny (dalej TK), który rozpoznawał sprawę na skutek pytania prawnego wniesionego przez Sąd Rejonowy w Koninie, orzekł, że takie uprzywilejowanie banków w dochodzeniu należności jest niekonstytucyjne. Odnosząc się do sformułowanych w pytaniu prawnym zarzutów, w którym pytający sąd zarzucił przepisom prawa bankowego naruszenie m.in. prawa do „sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”, TK orzekł, że możliwość wystawiania przez banki BTE narusza konstytucyjną zasadę równości wynikającą z art. 32 ust. 1 Konstytucji („Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.”).
W następstwie TK dał sygnał, że nierówność ekonomiczna stron (gdzie bank jest na silniejszej pozycji), nie powinna wpływać na nierówność względem prawa. Klient dochodząc należności od banku nie ma uprawnień do wystawienia „własnego” tytułu egzekucyjnego, a jest zmuszony do skorzystania ze zwykłej drogi dochodzenia roszczeń – poprzez postępowanie sądowe tj. sporządzenie pozwu z przedstawieniem dowodów, wniesieniem opłat sądowych itd.
Mając na uwadze powyższe, wyposażenie banku w wyjątkowy przywilej do wystawienia BTE narusza równość stron stosunku zobowiązaniowego, w którym obie strony powinny mieć, co do zasady taką samą pozycję. Oczywistym, wydaje się być fakt, że bank jako przedsiębiorca dysponujący ogromnym kapitałem i zapleczem organizacyjno-prawnym będzie na uprzywilejowanej pozycji w relacji z klientem. Z reguły to klient jest zmuszony skorzystać z usług oferowanych przez bank (np. poprzez zaciągniecie kredytu), to zazwyczaj bank ma decydujący wpływ na treść stosunku prawnego łączącego strony i to bank formułując postanowienia umów czy wzorców umownych zapewnia sobie przewagę (także na wypadek niespełnienia zobowiązań przez kontrahenta), ale czy właśnie wskazane argumenty nie przemawiają za tym, aby pozbawić go kolejnego narzędzia jakim jest BTE? Zdaniem TK wyrażonym wskazanym wyrokiem – tak, zdaniem przedstawicieli Związku Banków Polskich – niekoniecznie, ponieważ jak podkreślił wiceprezes Związku w wyrażonej do sprawy opinii: uchylenie przepisów regulujących BTE „pociągnie za sobą negatywne konsekwencje zagrażające bezpieczeństwu lokat bankowych oraz całemu systemowi bankowemu”.
- Skutki wyroku
Orzeczenie TK o niekonstytucyjności przepisów prawa bankowego dotyczących BTE mają pozostać w mocy jeszcze przez niespełna rok. Do 1 sierpnia 2016 r. ustawodawca ma czas, aby poszukać innych rozwiązań skutecznego dochodzenia należności przez banki, ale z jednoczesnym poszanowaniem praw ich klientów. Do czasu uchwalenia nowych regulacji banki będą zapewne chętniej sięgały po rozwiązanie przewidziane w art. 777 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego tj. poddanie się przez klientów egzekucji w drodze aktu notarialnego.
Co ważniejsze, wyrok wydany przez TK na mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji otwiera dłużnikom drogę do wznowienia postępowania po utracie mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów.
Z samym wyrokiem można zapoznać się na stronie internetowej TK pod adresem:
http://trybunal.gov.pl/rozprawy/wyroki/art/7562-kierowanie-przez-banki-wierzytelnosci-do-postepowania-egzekucyjnego-z-pominieciem-sadowego-post/
Natomiast uzasadnienie do wyroku dostępne jest pod adresem Internetowego Systemu Aktów Prawnych (ISAP) (Dz.U.2015 poz. 559): http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20150000559
